سیدمصطفی کلامی هِریس

پیش از این، درباره تاثیر و جایگاه آموزش در ایجاد توسعه پایدار، مقاله‌ای [+] نوشته بودم. آموزش، اساسی‌ترین تفاوت را میان ما و سایر جانداران ایجاد کرده است. علی رغم این که حیوانات نیز فرایند آموزش را دارند، اما مهم‌ترین بخش از دانش آن‌ها، به صورت غریزی و از طریق حافظه شیمیایی که در رشته ژنی آن‌ها تعبیه شده است، منتقل می‌شود. اما انسان، صرفا وابسته به عملکرد طبیعت نبوده است و مسیری به مراتب سریع‌تر را با اختراع زبان و خط، برای انتقال دانش ایجاد کرده است. این کلید موفقیت ما در سیاره زمین است. همین الگوی موفقیت برای رقابت میان جوامع و کشورهای مختلف نیز تکرار شده است. جامعه‌ای که دانش را به خوبی دریافت و ذخیره کرده، و به طرز مناسبی با آموزش آن را منتقل نموده است، اغلب برنده رقابت‌های مهم بوده است.

آبراهام هارولد مازلو، هرم معروفی از نیازهای انسان را توصیف می‌کند که قاعده آن، نیازهای پایه‌ای مثل خوراک، پوشاک و مسکن هستند. اینها نیازهایی هستند که میان ما و سایر حیوانات نیز مشترک است. کمبود این موارد را، هر موجود زنده دیگری متوجه می‌شود. اما آنچه به نام نیاز به آگاهی، دانش و آموزش می‌شناسیم، چیزی نیست که کمبود آن، چندان مهم تلقی شود؛ چرا که در طبقات بالاتر هرم نیاز است. اغلب آموزش و نیاز به دانستن، یک نیاز لوکس و تزئینی است؛ اما چطور آن چیزی که باعث استیلای ما بر سیاره زمین شده است و اساسا مهمترین مزیت ما، برخورداری از آن است، این قدر دست کم گرفته می‎شود؟

ما اگر ببینیم که فردی گرسنه است یا از پوشاک و مسکن مناسب برخوردار نیست، اغلب ناراحت می‌شویم؛ اما اگر فردی از دانش و آموزش محروم باشد، اغلب این حس را نداریم. اما به زعم من، محرومیت از آموزش، برای یک انسان دردمندتر است؛ چرا که مهمترین وجه وجودی‌اش گرسنه مانده است. غالبا در احسان یک وعده غذا، که نهایتا چند ساعت نیاز بدن را فراهم می‌کند، از همدیگر سبقت می‌گیریم؛ که البته شایسته تقدیر است. اما احسان از جنس دانش، مطالعه، آموزش و آگاهی، چندان مرسوم نیست. حتی تلاش ارزشمند یک خیّر مدرسه‌ساز، نهایتا یک ساختمان است که تجسم نیت خیر اوست؛ اما این سرمایه به جای تأمین نیاز کودک و نوجوان محصل، متأسفانه در زمین، ساختمان، آجر و آهن صرف شده است. اما این کار، می‌توانست به مراتب بهتر انجام شود.

ما در شرایط واقعا مهمی قرار داریم؛ آنچه الان فرصت است، پنج سال بعد، یک چالش است؛ و اگر حواسمان جمع نباشد، ده سال بعد، یک بحران خواهد بود، که هزینه‌های سنگینی را بر ما تحمیل خواهد کرد. آنچه در قاعده هرم نیاز ما را مشغول کرده است، تا حدودی اجتناب ناپذیر است؛ اما قطعا جایگاه آموزش و دانش هم، آن چیزی نیست که باید باشد. بهترین هدیه‌ای که می‌توانیم به آیندگان بدهیم، احسان در راستای افزایش فرصت‌های آموختن، برای همه آحاد جامعه است.