دروغ‌های کوچک
چند روز پیش، استاد عزیزم، جناب آقای دکتر خالوزاده، مطلبی را با من به اشتراک گذاشتند، که مربوط به یک مطالعه میدانی و سنجش میزان صداقت جامعه مورد مطالعه بود. این آزمایش، که توسط پرفسور دَن آریلی (Dan Ariely) و همکارانش از سال ۲۰۰۲ شروع شده است، بخش از یک پروژه بزرگ‌تر به نام «پروژه (بی)صداقتی» است که با همکاری او و خانم یائل ملامید (Yael Melamede) به پیش می‌رود.
یکی از بخش‌های پروژه (بی)صداقتی، آزمایشی است که در آن، به هر شرکت کننده، ۲۰ سئوال خیلی ساده داده می‌شود تا حل کند. هدف از حل سئوال‌ها، یافتن اعدادی در یک جدول از اعداد است که جمع آن‌ها، برابر با ۱۰ است. این سئوال‌ها توسط همه قابل حل هستند؛ اما زمانی که برای آزمون در نظر گرفته شده است، برای حل همه سئوالات کافی نیست. از افراد خواسته می‌شود که پس از آزمون، تعداد سئوالاتی را که توانسته‌اند حل کنند یادداشت کنند و برگه سئوالات را به کاغذ خردکنی که از قبل تدارک دیده شده است، بسپارند. افراد برای هر سئوال که ادعا می‌کنند به درستی جواب داده‌اند، یک دلار دریافت می‌کنند. ظاهرا، با وجود کاغذ خردکن، ادعای افراد قابل بررسی نیست؛ اما نکته کار اینجاست که با دستکاری انجام شده، فقط بخش‌های حاشیه‌ای پاسخ‌نامه توسط خردکن از بین می‌رود و عملا پاسخ‌نامه سالم است.
پروفسور آریلی در مصاحبه‌ای [+] با مدیریت محتوای موسسه الزویر (Elsevier)، نتایج این آزمایش را، که با حضور بیش از ۴۰ هزار نفر برگزار شده است، به این شکل جمع‌بندی کرده است:
- به طور متوسط، افراد ۴ سئوال را حل کرده‌اند؛ اما ادعای حل ۶ مورد را داشته‌اند. یعنی، به طور متوسط، ۵۰ درصد بیش از آنچه استحقاقش را داشته‌اند، گزارش داده‌اند.
- قریب به ۷۰ درصد از افراد، تقلب کرده‌اند.
- در میان شرکت کنندگان، فقط ۲۰ نفر متقلب بزرگ حضور داشته‌اند که ادعا کرده‌اند همه ۲۰ سئوال را حل کرده‌اند. کل هزینه این افراد برای این مطالعه، ۴۰۰ دلار بوده است.
- در مقابل، بیش از ۲۸ هزار متقلب کوچک حضور داشته‌اند که مجموع دریافتی آن‌ها، در حدود ۵۰ هزار دلار بوده است.
با وجود این که تعدادی متقلب بزرگ همیشه در جامعه حضور دارند، اما هزینه حضور متقلب‌های کوچک، به مراتب بیشتر از آن‌هاست. مثلا در خصوص آزمایش اخیر، متقلبین کوچک، ۱۲۵ برابر هزینه بیشتری برای این آزمایش ایجاد کرده‌اند. به عبارت دیگر، اصلاح رفتار عمومی، یک ضرورت قابل درک است و نباید، تاثیر دروغ‌های کوچک را، دست کم گرفت.
در مصاحبه مورد اشاره، پرفسور آریلی به تقلب و عددسازی در مقالات علمی نیز اشاره می‌کند. به نظر ایشان، هر وقت امکانات و زمان لازم برای پرورش ایده‌های علمی در اختیار تیم پژوهشی نباشد و اگر قرار باشد که بودجه پژوهشی برای ادوار بعد دریافت شود، احتمال عددسازی و دستکاری در نتایج گزارش‌های فنی و مقالات علمی، قوت خواهد گرفت. من شخصا با این که انتشار مقاله، تعبیر به «تولید علم» شود، مخالف هستم. اما اگر این موارد را واقعا تولید علم می‌دانیم، به نظر می‌رسد که راستی‌آزمایی و داوری دقیق‌تر نتایج، موضوعی است که به شدت نیازمند توجه است. به خصوص که بخش قابل توجهی از بدنه پژوهشی ما، از بودجه نفت-محور وزارت علوم استفاده می‌کنند و معلوم نیست «تقلب‌های کوچک علمی» در مقالات، چه هزینه‌ای روی دست کشور گذاشته‌اند.
یکی از خروجی‌های «پروژه (بی)صداقتی»، فیلم مستند بلندی با عنوان «(بی)صداقتی: حقایقی درباره دروغ‌ها» است که پیش نمایش رسمی آن، در ادامه به صورت آنلاین قابل مشاهده است. البته، اگر مایل به دانلود فایل این پیش نمایش هستید، می‌توانید از طریق این لینک [+] اقدام کنید.
با من در شبکه‌های اجتماعی همراه باشید:
