سیدمصطفی کلامی هِریس

تا کنون در نوشته‌های متعددی، بیش از هر چیز دیگری، بر اهمیت کارهای کوچک تأکید کرده‌ام؛ چه خوب و چه بد. معتقدم اگر قرار است بهبودی در چیزی ایجاد شود، بهتر است به تدریج با گام‌های کوچک باشد. چرا که گام‌های بزرگ و آنی، حتی اگر مقدور باشند، امکان شکست و ریسک بالایی دارند.

افراد مختلفی، نقدها و نظراتی را نسبت به این دیدگاه بیان کرده‌اند، که مثلا پارک کردن یک موتور در مسیر پیاده‌رو، چه ربطی به آفات بزرگ‌تر اجتماعی دارد؟ اتفاقا، مشکل بزرگ‌تر ما، دست کم گرفتن اقدامات کوچک و آثار آن‌هاست. خوب یا بد، هر کاری که انجام می‌دهیم، خراشی است که ما در زمان و مکان از خود به یادگار می‌گذاریم. اثر هر کار به ظاهر ساده ما، می‌تواند تا ماه‌ها، سال‌ها و حتی قرن‌ها باقی بماند. مرحوم پروفسور کارو لوکاس، استاد دانشگاه تهران، در سال ۱۳۸۹ بر اثر یک اشتباه پزشکی و در ۶۰ سالگی از دنیا رفت. ایشان می‌توانست تا سال‌ها زنده باشد و در دانشگاه به پیشرفت علم و دانش، کمک کند. اپراتور دستگاه کولونوسکوپی، خواسته یا ناخواسته، قطعا خسارت بزرگی به جامعه علمی ایران وارد کرده است.

هوش ازدحامی (Swarm Intelligence) نوعی از هوشمندی است، که نه بر هوش اجزای تشکیل دهنده، بلکه متکی بر هماهنگی و قانون‌مداری تک تک اعضاست. مثلا، الگوریتم بهینه‌سازی ازدحام ذرات (PSO)، ابزاری کارآمد برای بهینه‎سازی است که از رفتار اجتماعی پرندگان و ماهی‌ها الهام گرفته شده است. همانند نمونه‌های طبیعی، هیچ قانون پیچیده و عجیبی پشت عملکرد مناسب PSO نیست؛ بلکه رعایت تعدادی اصول ساده و ثابت توسط همه اعضای جمعیت، ضامن ایجاد هوش ازدحامی می‌شود. کافی است، همه به وظیفه کوچکی که دارند، به خوبی عمل کنند؛ حتی اگر کم‌هوش‌ترین افراد هم باشند، می‌توانند به هوشمندی به مراتب پیچیده‌تری برسند.

اعتقاد عمیقی به این موضوع دارم که، اگر به امید ایجاد یک معجزه بنشینیم و یا منتظر برداشته شدن یک گام خیلی بزرگ و اساسی بمانیم، تقریبا می‌توان مطمئن بود که هیچ گاه این اتفاق نمی‌افتد. اما اگر تدریج و البته صبر را در کارمان داشته باشیم، اغلب چاره‌ای جز نتیجه گرفتن نداریم. قرار نیست شبی بخوابیم و صبح که بیدار شدیم، صاحب مدینه فاضله شده باشیم؛ آن چه را که آرزوی ماست و موظفیم به آیندگان هدیه دهیم، باید به مرور و با کارهای به ظاهر کوچک، بسازیم.